İklim değişikliğinin en büyük itici güçlerinden biri olan karbon emisyonlarını ölçmek ve yönetmek isteyen şirketler için Sera Gazı Protokolü (GHG Protocol) tarafından geliştirilen bir çerçeve büyük önem taşıyor. Bu çerçevede emisyonlar üç temel kategoriye, yani “scope”lara (kapsamlara) ayrılıyor: Scope 1, Scope 2 ve Scope 3.
Emisyon kapsamı, şirketlerin neden olduğu sera gazı (GHG) salımlarını kategorilere ayırarak ölçmeye ve raporlamaya yarayan bir karbon muhasebesi yöntemidir. Bu yaklaşım ilk kez 2001 yılında yayımlanan GHG Protokolü’nün kurumsal hesaplama standardında tanıtıldı. Standart, şirketlerin emisyonlarını şeffaf ve gerçekçi bir şekilde sunmalarını sağlamayı hedefliyor.
Scope 1 Emisyonları: Doğrudan Emisyonlar
Scope 1, yani doğrudan emisyonlar, bir şirketin doğrudan sahip olduğu ya da kontrol ettiği kaynaklardan salınan emisyonları kapsıyor. Örneğin, elektrikli olmayan araç filolarının kullandığı yakıtların yanmasıyla ortaya çıkan emisyonlar bu kapsamda değerlendiriliyor.
Scope 2 Emisyonları: Dolaylı Enerji Emisyonları
Scope 2, şirketin dolaylı olarak neden olduğu ancak dış kaynaklı enerji üretiminden kaynaklanan emisyonları ifade ediyor. Örneğin, ofislerde kullanılan elektriğin üretimi sırasında ortaya çıkan emisyonlar bu kategoriye giriyor.
Scope 3 Emisyonları: Geniş Kapsamlı Dolaylı Emisyonlar
Scope 3 emisyonları, şirketin doğrudan üretmediği ancak faaliyetleri sonucu oluşan dolaylı emisyonları kapsıyor. Hammaddelerin çıkarılmasından ürünlerin son kullanıcı tarafından imhasına kadar şirketin tüm değer zincirini içine alıyor.
Bu kategoriye giren başlıca örnekler arasında şunlar yer alıyor:
- Ürün taşımacılığı
- Satılan ürünlerin kullanımı
- Atıkların bertarafı
Bazı şirketlerde Scope 3, toplam emisyonların %90’ından fazlasını oluşturabiliyor. Örneğin Kraft Foods’un 2021’de yaptığı bir değerlendirmeye göre, toplam emisyonlarının %95’i Scope 3 kapsamında.
Scope 4 Emisyonları Gündemde
Henüz resmi olarak GHG Protokolü’ne dahil edilmeyen Scope 4, bir ürün veya hizmetin kullanılmasıyla önlenen emisyonları tanımlıyor. Örneğin, sıcak su yerine soğuk suyla çalışan deterjanlar ya da evden çalışma gibi uygulamalar bu kapsamda değerlendiriliyor.
Neden Önemli?
Emisyonları bu üç kapsamda sınıflandırmak, şirketlerin iklim değişikliğine olan etkilerini daha net anlamalarına ve azaltma stratejileri geliştirmelerine yardımcı oluyor. Emisyonların hangi kategoride yoğunlaştığını bilmek, ölçümleme, hedef koyma ve yol haritası oluşturma süreçlerini kolaylaştırıyor.
Şirketler Emisyonlarını Nasıl Azaltabilir?
Şirketler, faaliyet alanlarına göre farklı stratejiler izleyebilir. Örneğin, büyük bir araç filosuna sahip şirketler elektrikli araçlara geçiş yapabilir veya rotalarını optimize edebilir. Ofislerde ise yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelerek Scope 2 emisyonları azaltılabilir.
En büyük paya sahip Scope 3 emisyonlarının azaltılması ise tedarikçiler ve müşterilerle iş birliği yapmayı gerektiriyor. Bu alanda uzman karbon muhasebe şirketleri (Climate Partner, Normative, Carbon Lens gibi) bu süreci kolaylaştırmak için çözümler sunuyor.