İklim değişikliğinden en çok etkilenen ülkeler, Bonn’daki müzakerelerde adil bir geçişin olmazsa olmazını açıkça ortaya koydu: Finansal eşitlik. Ancak verilen sözler tutulmaz, yapısal engeller aşılmazsa az gelişmiş ülkeler, küresel geçişin sadece izleyicisi olacak.
Gelişmiş ülkelerin tarihi emisyonlarının bedelini bugün iklim krizinin ön saflarında yer alan az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler ödüyor. Buna rağmen, bu ülkeler halen iklim finansmanından yeterince pay alamıyor. 2021’de COP26’da verilen “2025’e kadar uyum finansmanını iki katına çıkarma” sözü bu yıl doluyor. Ancak En Az Gelişmiş Ülkeler Grubu Başkanı Evans Njewa’nın vurguladığı gibi, bu hedef hem yetersiz hem de hala belirsiz: “Uyum bizim için bir can simidi. Bu finansman sağlanmadan iklim krizine karşı hayatta kalmamız mümkün değil.”
Njewa ve diğer temsilciler, şimdi yeni bir hedefin konulmasını talep ediyor: 2022 seviyelerine göre uyum finansmanının 2030’a kadar üç katına çıkarılması. Küçük Ada Devletleri (AOSIS), Grupo Sur ve Like-Minded Developing Countries gibi bloklar da bu çağrıyı destekliyor.
Gerçek İhtiyaçlar Karşılanmıyor
Ancak bu üç kat artış bile yetersiz kalacak. BM tahminlerine göre, gelişmekte olan ülkelerin 2030 yılına kadar yıllık 160-340 milyar dolara ihtiyacı olacak. Önerilen artış ise ancak 100 milyar doları bulabiliyor. Bu fark, sadece miktarsal değil; finansmana erişim koşullarındaki adaletsizlikle de ilgili. En kırılgan ekonomilere sahip ülkeler, uygun faizli kredilere ulaşmakta zorlanıyor; iklim projeleri için gereken kaynakları ise ya çok pahalı ya da tamamen ulaşılamaz buluyor.
Küresel Geçiş, Sınır Kapılarında Takılıyor
Bonn’daki görüşmelere damga vuran başka bir konu da vize adaletsizliği oldu. Çok sayıda az gelişmiş ülke temsilcisi, Schengen vizesi alamadığı için müzakerelere katılamadı. Sudanlı genç iklim aktivisti Roaa Alobeid’in dokunaklı ses kaydı, salondaki sessizliğin yankısı oldu: “Ben orada değilim. Asla olamayacağım. Neden? Değerim yok mu? En çok etkilenen bizler, neden dışlanıyoruz?” Vize süreci, yalnızca bir bürokrasi meselesi değil. Bu durum, gelişmekte olan ülkelerin müzakere masasında görünmez hale getirilmesiyle sonuçlanıyor. Aktivistler artık, toplantıların Nairobi veya Bangkok gibi vize dostu kentlere taşınmasını talep ediyor.
Küresel Finansman Artıyor Ama Kuzeye Akıyor
Climate Policy Initiative’in verilerine göre küresel iklim finansmanı 2023’te 1,9 trilyon dolara ulaştı. Ancak bu artışın çoğu gelişmiş ülkelerdeki elektrikli araçlara, güneş panellerine ve enerji verimli konutlara yönelmiş durumda. En az gelişmiş ülkeler hâlâ finansman açığı yaşıyor.
Özellikle blended finance (karma finansman) gibi modellerin beklentileri karşılamadığı görülüyor. Gelişmekte olan ülkeler için tasarlandığı söylenen bu sistemler, çoğunlukla Kuzey Yarımküre’ye hizmet ediyor. 2023-24 döneminde küresel nüfusun %69’unu oluşturan ülkeler, iklim finansmanının yalnızca %15’ini alabildi.
Afrika’dan Stratejik Talepler
Bonn’da gündeme gelen bir diğer konu da Afrika’nın kaynak adaleti mücadelesi oldu. ABD ve AB’nin desteklediği Lobito Koridoru projesiyle Kongo, Angola ve Zambiya’dan kritik minerallerin taşınması planlanıyor.
Ancak Afrika’daki düşünce kuruluşları, bu projenin sadece hammadde taşımayı değil, yerel kalkınmayı ve hakları gözetmesini talep ediyor. IIED’den Lorenzo Cotula uyarıyor:
“Bu sadece bir maden ihracat hattı olmamalı. Afrika halklarının yaşam kalitesini artıran, ekonomik fayda üreten uzun vadeli bir ortaklığa dönüşmeli.
Geçiş Varsa, Adalet de Olmalı
Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için iklim geçişi, yalnızca teknik bir mesele değil; varoluşsal bir mücadele. Finansman adaleti sağlanmadan, katılım engelleri kaldırılmadan, projeler sömürü değil kalkınma temelli olmadan “adil geçiş” sadece bir slogandan ibaret kalacak. Bonn’dan yükselen ses bunu net biçimde söylüyor: “Ya hep beraber geçeriz bu krizi, ya da biz yoksullar bu gemide ilk boğulan oluruz.”