Nice, Fransa’da düzenlenen Birleşmiş Milletler Okyanus Konferansı’nda konuşan Tonga Prensesi Angelika Lātūfuipeka Tukuʻaho, balinaların “yasal kişilik” statüsüne kavuşması gerektiğini vurguladı.
Prenses Tukuʻaho, “Artık balinaları sadece birer kaynak olarak değil, duygusal varlıklar olarak kabul etmenin zamanı geldi,” dedi. Tonga, söz konusu yasa tasarısıyla balinalara yaşam, göç etme, sağlıklı yaşam alanlarına sahip olma ve kültürel koruma gibi haklar tanımayı hedefliyor. Ayrıca bu hakların korunmasını sağlamak amacıyla balinaları temsilen mahkemelerde hareket edebilecek insan vekiller atanacak. Bu sayede balinaların hukuk sisteminde söz sahibi olması amaçlanıyor.
Yasa süreci başladı
Tasarının adı “Balinalar (Yasal Kişilik ve Koruma) Yasası 2025” olarak belirlendi. Yasa çalışmaları, Tonga’nın balina sığınağı statüsü üzerine inşa ediliyor. Huelo Matamoana Trust Başkanı Melino Maka, tasarının, Tonga’nın Hristiyan ve kültürel değerleriyle uyumlu hale getirilmesi için yerel kurumlarla yakın iş birliği yürüttüklerini söyledi.
Tasarının önemli maddeleri arasında:
- Balinaların yasal kişilik kazanması,
- Onlara yaşam, göç, sağlıklı habitat ve kültürel korunma haklarının tanınması,
- Bağımsız bir vekillik sisteminin kurulması,
- Bu vekillerin balinaları temsilen hukuki süreç başlatabilmesi yer alıyor.
Batı hukuku ile Polinezya kozmolojisi birleşiyor
Tasarı üzerinde çalışan hukukçulardan Michelle Bender, yasanın, yerel halk ve yerli topluluk üyelerinden oluşacak bir koruyucu kurul öngördüğünü belirtti. Bu kurul, balinalar için alınacak koruma önlemlerini önerecek ve çevresel karar süreçlerinde balinaları temsil edecek. Bender’e göre tasarı, çevresel etki değerlendirme süreçlerini de dönüştürüyor. Gelişim projeleri artık sadece ekonomik değil, çevresel ve kültürel etkiler açısından da değerlendirilecek. Bender, “Eğer bir faaliyet balina nüfuslarının varlığını tehdit ediyorsa, bu faaliyet açıkça yasaklanmalıdır,” dedi.
Pasifik’te öncü bir adım
Pasifik Balina Fonu kurucu ortağı Mere Takoko, Tonga’nın bu yolda “Te Mana o Te Tohorā” (Balinanın Yetkisi) adlı model yasadan faydalandığını söyledi. Bu yasa taslağı, Batı hukukuyla Polinezya inanç sistemini birleştiriyor. “Atalarımız balinaların okyanusun yaşam gücünü taşıdığını bilir,” diyen Takoko, balinaların sağlığının tüm okyanusun sağlığını yansıttığını ifade etti.
Küresel hareket büyüyor
Tonga’nın adımı, doğanın haklarını tanıyan küresel bir hareketin parçası. Panama, İspanya, Ekvador ve Bolivya gibi ülkeler bu tür yasalara sahip. Kolombiya ve Hindistan gibi ülkelerde ise mahkeme kararlarıyla doğa hakları tanındı. Bu yasalar, yalnızca kirliliği sınırlamak yerine, doğanın işleyişini sürdürmesini garanti altına almayı amaçlıyor. Okyanusların ve türlerin yok olma tehdidi altında olduğu günümüzde, bu yaklaşım giderek daha fazla destek buluyor. Tonga Prensesi, “Balinaların varlığı, hukuki ve etik ilişkilerimizi köklü şekilde yeniden düşünmemizi gerektiriyor,” diyerek çağrısını yineledi.