Gezegen plastikle boğuşuyor; şimdi dünya liderleri bir dönüm noktasında. Cenevre’de sürdürülen kritik görüşmeler, küresel plastik krizine karşı bağlayıcı bir anlaşmayla sonuçlanabilir mi?
Plastik kirliliği, günümüzde dünyayı tehdit eden en büyük çevre sorunlarından biri haline geldi. Her yıl 400 milyon tondan fazla plastik üretiliyor. Bu rakamın 2040’a kadar %70 oranında artması bekleniyor. Özellikle tek kullanımlık ürünlerin yoğunluğu, plastiğin doğada kalıcı bir tehdit haline gelmesine yol açıyor. Küresel çapta üretilen plastiğin yalnızca %9’u geri dönüştürülüyor. Geri kalan kısmı ise yakılıyor, toprağa gömülüyor ya da doğrudan doğaya bırakılıyor. Her yıl yaklaşık 19 ila 23 milyon ton plastik atık su ekosistemlerine karışıyor. Bu da deniz canlılarından insanlara kadar tüm canlıları etkileyen zincirleme bir sağlık krizini tetikliyor.
Plastik Her Yerde
Plastik sadece denizleri değil; ormanları, tarım alanlarını ve şehir yaşamını da etkisi altına alıyor. Yakılan plastik atıklar, zehirli gazların yanı sıra sera gazları da salarak hem hava kirliliğine hem de iklim krizine katkı sağlıyor. En endişe verici etkilerden biri ise mikroplastikler. Gözle görülmeyen bu parçacıklar suyla, havayla ve gıdalarla insan vücuduna giriyor. Yapılan araştırmalar, bazı plastik türlerinde hormon bozan, kanserojen ya da bağışıklık sistemini zayıflatıcı kimyasalların bulunduğunu ortaya koyuyor. Plastik kirliliğinin adaletsiz bir yönü de var. Düşük gelirli ülkeler, gelişmiş ülkeler tarafından gönderilen atıkların yükünü taşımaya devam ediyor. Gelişmiş ekonomiler kendi atıklarının önemli bir kısmını geri dönüşüm veya bertaraf için başka ülkelere ihraç ediyor. Bu da çevresel adaletsizliği derinleştiriyor.
Çözüm Arayışı Sürüyor
Bu krize karşı uluslararası bir çözüm arayışı, 2022 yılında Birleşmiş Milletler Çevre Meclisi’nin (UNEA) Nairobi’deki toplantısıyla başladı. 175 ülke, plastik kirliliğini durdurmak için 2024 sonuna kadar yasal bağlayıcılığı olan bir anlaşma üzerinde uzlaşmaya karar verdi. O tarihten bu yana çeşitli ülkelerde müzakere turları düzenlendi. İlk tur 2022 Kasım’ında Uruguay’da yapıldı. Beşinci ve belki de son tur ise şu anda Cenevre’de devam ediyor. Toplantıya ev sahipliği yapan Ekvador’un Birleşik Krallık Büyükelçisi Luis Vayas Valdivieso, “Hiç kimse plastik kirliliği istemiyor ama etkili ve sistematik bir çözüm bulamadık.” diyerek toplantının önemini vurguladı. 10 gün sürecek bu müzakereler, anlaşmanın son şeklinin verilmesi açısından kritik bir dönemeç olarak görülüyor. Birleşmiş Milletler Çevre Programı Direktörü Inger Andersen ise bu çekişmenin ortasında, zamanın giderek daraldığını belirtiyor: “Plastik kirliliği kontrolden çıktı. Anlaşma için bu son şans olabilir.”
Plastik kirliliği sadece çevre değil; aynı zamanda insan sağlığı, ekonomi ve küresel adalet açısından da bir kriz. Cenevre’deki müzakereler, yıllardır çözüm bekleyen bu soruna karşı insanlığın ortak aklını ve iradesini ortaya koyma fırsatı sunuyor. Ancak çıkar çatışmaları ve siyasi çekinceler, bu tarihi fırsatın kaçırılma riskini de beraberinde getiriyor.