Vitaminlerden omega-3 takviyelerine kadar birçok ürünün taşıyıcısı olarak kullanılan yumuşak jel kapsüller (softgel), pratik ve kolay yutulabilir yapılarıyla giderek daha popüler hale geliyor. Peki ya yeterince ‘temiz’ler mi?
Yumuşak kapsülün esnek kabuğunu oluşturmak için üreticiler genellikle “ftalatlar” adı verilen plastikleştirici kimyasallar kullanıyor. Bu maddeler kapsüllerin dayanıklılığını ve esnekliğini artırsa da, hormon sistemini bozabilecek etkileri nedeniyle endişe yaratıyor.
Ftalatlar nedir, neden endişe veriyor?
Ftalatlar, endokrin sistem üzerinde bozucu etkileriyle biliniyor. Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, bu kimyasalların üreme gelişimi, doğurganlık ve hormon dengesi üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceğini gösteriyor. İnsanlarda yapılan bazı araştırmalar ise doğum kusurları, çocuklarda alerji ve hatta kalp hastalıklarıyla bağlantılı olabileceğini öne sürüyor. Ancak kesin risk düzeyi ve güvenli maruz kalma miktarı hâlâ tam olarak bilinmiyor.
Ftalatlar geniş bir kimyasal ailesi; her birinin etkisi ve kullanımı farklı. Softgel kapsüllerde kullanılan ftalatlar, günlük hayatta karşılaşılan diğer kaynaklara kıyasla daha az miktarda olabilir. Ancak düzenli olarak çok sayıda takviye kullanan bireyler için bu maruziyet yine de önem taşıyor.
Bazı ftalatlar daha riskli
İlaç endüstrisinde kullanımına izin verilen ftalatlar arasında dietil ftalat (DEP), selüloz asetat ftalat, polivinil asetat ftalat ve hipromelloz ftalat yer alıyor. En yaygın olanı DEP düşük toksisiteye sahip olarak değerlendiriliyor ve genellikle küçük dozlarda kullanılıyor.
Ancak dibütil ftalat (DBP) gibi bazı ftalatlar daha fazla endişeye yol açıyor. DBP, üreme ve gelişim sorunlarıyla ilişkilendirildiği için ilaçlarda kullanımı artık ciddi şekilde sınırlandırılmış durumda. Bazı ftalat türleri ise (örneğin DEHP) daha çok medikal cihazlarda kullanılıyor ve sıkı düzenlemelere tabi.
Uzun süreli maruz kalmanın özellikle çocuklar ve hamile kadınlarda insülin direnci, iltihaplanma ve kalp-damar hastalıkları riskini artırabileceği düşünülüyor.
Düzenleme var, ama farkındalık şart
Avrupa İlaç Ajansı ve ABD Gıda ve İlaç Dairesi gibi kurumlar, ilaçlarda ftalat kullanımına dair günlük alım sınırları ve güvenlik denetimleri uyguluyor. Ancak reçetesiz satılan takviyelerde bu denetim her zaman yeterli olmayabiliyor. Bu da kullanıcıların farkında olmadan güvenli kabul edilen sınırları aşmasına yol açabiliyor.
Uzmanlar, düzenlemeler kadar tüketici farkındalığının da önemli olduğunu vurguluyor. İçerik etiketlerinin okunması, eczacıya danışılması ve mümkünse ftalat içermeyen ürünlerin tercih edilmesi öneriliyor.
Bilimsel araştırmalar ilerledikçe, bu kimyasalların sağlık üzerindeki etkileri daha net anlaşılacak ve hem düzenleyici kurumlar hem de üreticiler kullanım politikalarını gözden geçirmek zorunda kalacak.