Böcekler genellikle göz ardı edilen veya zararlı olarak görülen canlılar olsa da, ekosistemlerin sürdürülebilirliği açısından hayati roller üstleniyorlar. Ancak dünya genelinde böcek türlerinin sayısında ciddi bir düşüş yaşandığı da gerçek…
2019 yılında Biological Conservation dergisinde yayımlanan bir derleme çalışmasına göre, dünya genelindeki böcek türlerinin %40’ından fazlası azalıyor ve üçte biri önümüzdeki on yıllarda yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Birleşmiş Milletler verilerine göre, böceklerin yok olma hızı memeliler, kuşlar ve sürüngenlere kıyasla sekiz kat daha fazla.
Avrupa ve Amerika’da Durum Kötüleşiyor
Avrupa’daki doğa rezervlerinde yapılan uzun süreli gözlemler, uçan böceklerin %75’inden fazlasının kaybolduğunu gösteriyor. Kuzey Amerika’da ise yerli arılar ve monark kelebeklerinde ciddi düşüşler yaşanıyor. Tropikal bölgelerde veriler sınırlı olmakla birlikte, Panama’daki kaplan güveleri üzerine yapılan bazı yerel araştırmalar kısa vadeli bir istikrar gösterse de, Kosta Rika gibi birçok bölgede böcek çeşitliliğinde genel bir gerileme olduğu gözlemleniyor.
Sebepler: Tarım Kimyasalları, İklim Değişikliği ve Yaşam Alanı Kaybı
Böceklerin azalmasındaki temel etkenler arasında tarım ilaçlarının (özellikle neonikotinoidler), yaşam alanı tahribatı, iklim değişikliği, kirlilik ve istilacı türler yer alıyor.
Neonikotinoid içeren sistemik tarım ilaçları, bitkinin tamamına yayılarak polen ve nektar gibi böceklerin ana besin kaynaklarını zehirli hale getiriyor. Bu kimyasallar, böceklerin sinir sistemini etkileyerek yön kaybı, felç ve ölüme neden oluyor. Öldürücü olmasalar bile üreme, beslenme ve bağışıklık sistemlerini olumsuz etkileyebiliyorlar.
Habitat kaybı da böcekler için büyük bir tehdit oluşturuyor. Tarım alanlarının genişlemesi, ormansızlaşma ve şehirleşme gibi faktörler, birçok böcek türünün yaşam alanlarını yok ediyor. Tek tip tarım uygulamaları (monokültür), çiçekli bitkiler ve barınma alanlarının sayısını azaltarak böceklerin hayatta kalmasını zorlaştırıyor.
İklim değişikliği ise sıcaklık artışları, yağış düzenindeki değişiklikler ve aşırı hava olaylarıyla böceklerin yaşam döngüsünü ve besin kaynaklarına erişimini sekteye uğratıyor. Örneğin, bazı polinatör türleri çiçeklerin açma zamanlamasıyla uyumsuz hale geliyor.
Ayrıca ışık ve kimyasal kirlilik de böcekler üzerinde olumsuz etkiler yaratıyor. Gece aktif olan güve ve böcek türleri, yapay ışık nedeniyle yönlerini şaşırıyor. Endüstriyel atıklar ve egzoz gazları ise toprak, hava ve suyu kirleterek hem yetişkin böcekleri hem de larvaları zehirleyebiliyor.
İstilacı türler de yerli böcekleri tehdit ediyor. Yeni gelen türler, rekabet yaratarak ya da doğrudan avlayarak yerli popülasyonların yok olmasına neden olabiliyor. Böcekler, doğadaki döngünün temel taşları arasında yer alıyor. Özellikle arılar, kelebekler, böcekler ve sinekler gibi türler, dünya çapındaki çiçekli bitkilerin %75’ini ve tarım ürünlerinin yaklaşık %35’ini tozlayarak hem doğal ekosistemlerin hem de gıda üretiminin devamını sağlıyor. Ayrıca böcekler, ölü organizmaların parçalanmasını ve besin döngüsünün sürmesini sağlıyor. Karıncalar, sinekler ve bazı böcek türleri, organik atıkları toprağa geri kazandırarak bitki sağlığını ve gıda zincirini koruyor. Kuşlar, amfibiler ve balıklar gibi birçok hayvanın ana besin kaynağı da böcekler. Bazı böcek türleri ise zararlı haşereleri doğal yollarla kontrol ederek tarımda kimyasal kullanımını azaltıyor.
Ne Yapabiliriz?
Böceklerin korunması için sürdürülebilir tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması, doğal yaşam alanlarının korunması, pestisit kullanımının azaltılması ve kamuoyu bilincinin artırılması gerekiyor. Döngüsel tarım, az sürüm, doğal zararlı kontrolü gibi yöntemler doğaya daha az zarar veriyor. Çayır, sulak alan ve orman kenarları gibi habitatların korunması da böceklerin yaşam alanlarını destekliyor. Özellikle neonikotinoid türü tarım ilaçlarının kullanımının sınırlandırılması büyük önem taşıyor. Aynı zamanda güçlü çevre politikaları ve halkın bilinçlendirilmesi de bu sürecin temel taşlarını oluşturuyor. Yerli bitkilerin ekilmesi, kimyasal kullanımının azaltılması ve koruma projelerine destek verilmesi bireysel olarak atılabilecek somut adımlar arasında.
Sonuç: Küçük Canlılar, Büyük Etkiler
Böceklerin kaybı yalnızca çevresel bir uyarı değil, aynı zamanda insan sağlığı ve gıda güvenliği için doğrudan bir tehdit oluşturuyor. Polinatörler, ayrıştırıcılar ve besin zincirinin temel taşı olan böcekler, yaşamın sürdürülebilirliği için vazgeçilmez. Doğal tarım uygulamaları, habitat restorasyonu, zararlı kimyasallardan kaçınma ve kamuoyu bilinci sayesinde böceklerin korunması mümkün. Bu küçük canlıları korumak, aslında doğayı ve kendi geleceğimizi korumaktır.